De roep om onafhankelijkheid in Catalonië klinkt steeds luider. Ongeveer de helft van alle Catalanen is nu voor afscheiding van Spanje. Voor velen is dat moeilijk te begrijpen, maar die wens leeft al een stuk langer dan de tijd van Franco.  Hieronder volgt een beknopte uiteenzetting van de bewogen geschiedenis van Catalonië met als onderwerpen:

• Prehistorie
• Oudheid / Vandalen / Visigoten
• Moorse tijd
• Ontstaan van Catalonië / Graven van Barcelona
• Koninkrijk Aragon/Catalonië en Eenwording van Spanje
• Habsburgers/Bourbons/eerste opstand
• Successie-oorlog en 11 september 1714
• Napoleontische tijd en de Carlistenoorlogen
• Politieke chaos en nieuw bewustzijn
• Dictatuur onder Primo de Rivera
• Catalaans zelfbestuur/burgeroorlog/Franco
• Tegenwoordige tijd en hernieuwde roep om zelfstandigheid

---

De geschiedenis van Catalonië is natuurlijk nauw verwant aan die van Spanje. Toch is het goed om te weten dat het van oudsher aparte gebieden waren. Spanje zoals we dat nu kennen, is eigenlijk pas ontstaan aan het eind van de middeleeuwen.

Prehistorie

De Iberiërs en de Basken zijn de oudste bevolkingsgroepen van wat tegenwoordig Spanje is.

De Iberische stammen hebben er altijd al gezeten en zijn ook de naamgevers geweest van wat we nu het Iberisch schiereiland noemen. Men vermoedt dat de Basken vanuit de Kaukasus, via Noord-Afrika in Spanje zijn belandt. De Kelten vestigden zich vooral in wat nu Cantabrië en Asturias is, maar ze vermengden zich ook met de Iberiërs en zo ontstonden er zogenaamde Kelt-iberische stammen.

Een van die stammen was die van de Laietanen. Deze vestigden zich rond Barcelona maar er is weinig van hen bekend. Hun bestaan leeft tegenwoordig nog voornamelijk voort in de naam van een belangrijke straat in Barcelona: de Via Laietana. Deze loopt langs de oude binnenstad.

terug naar boven

Oudheid

In de laatste eeuwen voor Christus werd de invloed van andere volkeren groter. Zo vestigden zich Feniciërs uit de Noord-Afrikaanse handelsstad Carthago op verschillende plaatsen aan de Spaanse kust van de Middellandse zee.

Grieken en Feniciërs

De Feniciërs zijn bekend van hun strijd met de Romeinen. Hannibal bijvoorbeeld, die met olifanten de alpen overtrok voor een oorlog tegen die Romeinen. De vader van Hannibal  (Hamilcar Barkas –of Barcas ) zou de naamgever zijn geweest van wat nu Barcelona is. We zitten dan zo ongeveer 250 jaar voor Christus.

Ook de Grieken breidden hun gebied uit. Een andere legende wil bijvoorbeeld dat de Griekse halfgod Hercules ‘himself’ de stad Barcelona heeft gesticht. Feit is in ieder geval dat er in de zesde eeuw voor Christus aan de Costa Brava, in het noordoosten van Catalonië, een Griekse nederzetting ontstond: Empurion. Dit betekent handelsplaats en tegenwoordig heet de plek Empuries. Het ligt ten zuiden van de bekende badplaats Rosas. De ruïnes van die handelsplek (muren, de haven en mozaïekvloeren) zijn nog steeds te bewonderen.

Romeinen

Vanaf de derde eeuw voor Christus kwamen de Romeinen. Zij namen Empurion over en ze bouwden of verbeterden meerdere nederzettingen en versterkingen. In de drie eeuwen voor Christus namen de Romeinen steeds meer bezit van het Iberische schiereiland en in 19 voor Christus gaven de laatste Kelten zich over in Cantabrië (aan de Atlantische oceaan).

Hispania Citerior en Ulterior

De Romeinen gaven het huidige Spanje ook haar naam: Hispania. Die term hebben ze alleen niet zelf verzonnen, maar is weer een verbastering van een Fenicische of een Griekse aanduiding voor het gebied: De Grieken zouden het gebied hebben aangeduid met ‘Hesperia’. Letterlijk betekent dit “Westelijk van de ster Esperos”. Hesperia zou dan de naam zijn voor alle gebieden, westelijk van Griekenland, waar ze invloed hadden, dus ook Spanje. De naam leeft nu nog voort in het grote hotel ‘Hesperia’ dat westelijk van Barcelona ligt; dichtbij het spoor. Het is een hoge toren met een soort glazen ufo erop.

In een andere theorie komt de term uit de Fenicische taal. De Fenicische kolonisten zagen in dit gebied veel konijnen. Zij kenden het dier niet, maar het deed hun blijkbaar denken aan de Klipdas (een knaagdier in Noord-Afrika). In hun taal heette dat dier ‘I-sphanim’. Deze naam schijnen zij toen ook aan het Iberisch schiereiland te hebben gegeven.

Om Hispania bestuurlijk een beetje in het gareel te houden, deelden de Romeinen het gebied in tweeën: Hispania Citerior (het nabije Hispania) en Hispania Ulterior (het verre Spanje).

Catalonië viel dus onder Citerior en bijvoorbeeld Extremadura, Portugal en Andalusië vielen onder Ulterior.

 

Romeins erfgoed

De Romeinen maakten van de plek die nu Barcelona is, een echte stad. Deze noemden ze Barcino.

De stad had onder andere een forum (het huidige Plaça Sant Jaume achter de kathedraal) en tempels.
Een restant daarvan is nog te bewonderen in een hof dat je via een klein straatje vanaf Plaça Sant Jaume kunt bereiken.

Tarraco

Barcino was echter niet de belangrijkste stad van het gebied. Dat werd Tarraco; Dit is het huidige Tarragona in het zuidelijke deel van Catalonië. Na een bestuurlijke herindeling werd het grote gebied Hispania Citerior in enkele kleinere provincies opgedeeld. De Romeinen maakten van Tarraco de hoofdstad van de nieuwe provincie Hispania Tarraconensis. Deze provincie besloeg toch nog een groot deel van het huidige Spanje en de Romeinen gaven Tarraco een bevoorrechte plaats binnen het Romeinse rijk.

In de stad is nog steeds veel Romeins erfgoed te vinden, zoals een amfitheater en een gaaf bewaard gebleven aquaduct net buiten de stad.

terug naar boven

De Vandalen

Aan het einde van de vierde eeuw nam de macht van de Romeinen af, dus ook hun invloed in de provincie Tarraconensis. Vanuit Noord en Oost-Europa vielen ‘De Vandalen’ het Romeinse rijk binnen en begonnen ze hun eigen koninkrijken te stichten.

Visigoten

Dit heeft echter niet lang geduurd, want in de loop van de vijfde eeuw kwamen de Visigoten. Dit volk kwam oorspronkelijk uit de Karpaten (Polen, Oekraïne, Roemenië). Vandaaruit trokken zij via de Balkan naar het Romeinse rijk. Na diverse oorlogen met de Romeinen, konden ze zich vestigen in – wat tot dan toe – de Romeinse provincie Acquitania was. Dit was het hele zuidelijke deel van Frankrijk. De hoofdstad van dit nieuwe Visigotische koninkrijk werd Tolosa (Toulouse).

Omdat het Romeinse rijk steeds verder afbrokkelde, trokken de Visigoten steeds verder Frankrijk in en ook het Iberische Schiereiland op, waar ze de Vandalen weer verjoegen. Tegen het jaar 500 was hun rijk het grootst: van de Loire tot aan Gibraltar. Het huidige Catalonië was toen dus onderdeel van dat rijk en volgens een theorie zou Catalonië zelfs zijn naam te danken hebben aan de Visigoten (Gothalonia). Een andere theorie wordt uitgelegd bij het onderdeel ‘Spaanse Mark’.

Na 500 nam de macht van de Visigoten af. Onder leiding van Clovis I, de koning die alle Frankische stammen en volkeren verenigde tot wat min of meer het huidige Frankrijk is, werd het grondgebied flink teruggedrongen, maar het gebied rond Barcelona bleef Visigotisch tot de inval van de Moren.

terug naar boven

De Moren

Het definitieve einde van het rijk hebben de Visigoten eigenlijk aan zichzelf te danken: Enkele Visigotische edelen vochten een onderlinge vete uit en een van de edelen vroeg bemiddeling aan de Moorse leider Tariq ibn Zijad. De Moren kwamen echter niet om te bemiddelen maar namen in korte tijd het hele Visigotische rijk over.

De Moren hadden in de eerste eeuwen na Christus een groot Arabisch-Berbers rijk gesticht aan de Middellandse zeekust van Afrika. Zij namen vanaf het jaar 600 het nieuwe Islamitische geloof aan en brachten met de verovering van het Visigotische rijk ook de Islamitische cultuur mee. De Moren gaven het veroverde gebied de Arabische naam Al-Andaluz. Dit is een verbastering van ‘Al Wandaluz’ (gebied van de Vandalen). De naam leeft nog voort in de huidige Zuid Spaanse regio Andalusië.

Cordoba werd de hoofdstad van het het Moorse rijk (Kalifaat van Cordoba) en het gebied kende in de daarop volgende eeuwen een grote welvaart, (culturele) rijkdom en een relatieve tolerantie jegens Joden en Christenen.

Moorse expansiedrift

De Moren waren goede strijders en in korte tijd was zo’n beetje het hele Iberische schiereiland bezet en trokken ze zelfs de Pyreneeën over. De rest van toenmalig Westelijk Europa was in middels onderdeel van het Karolische rijk. De nieuwe keizer van dat rijk (Karel de Grote) maakte zich zorgen over de expansiedrift van de Moren. Hij besloot daarom rond het jaar 800 tot het instellen van de ‘Marca Hispanica’, de Spaanse Mark)

terug naar boven

De Spaanse Mark

Met de stichting van de Spaanse Mark kun je eigenlijk spreken van de oorsprong van de Catalaanse eenheid.

Omdat Karel de Grote nogal onrustig werd van de Moorse expansiedrift, besloot hij om aan de zuidkant van de Pyreneeën, Moorse gebieden te veroveren en die toe te voegen aan een nieuwe bufferstaat tussen het Karolisch/Frankische rijk en het Moorse rijk. Deze bufferstaat bestond uit verschillende (in oorsprong vaak Visigotische) graafschappen.

17 graafschappen

Onder het motto ‘verdeel en heers’ kregen al die staatjes een grote mate van autonomie zodat er geen grote nieuwe staat zou ontstaan. Deze zogenaamde Spaanse Mark liep van het Baskenland tot aan de Middellandse zee en was dus groter dan het huidige Catalonië, terwijl het huidige zuidelijke deel van Catalonië er juist weer buiten viel. Barcelona werd in 801 door de zoon van Karel de Grote (Lodewijk de Vrome) op de Moren veroverd en als laatste graafschap aan de Spaanse Mark toegevoegd. Deze Spaanse Mark bestond uiteindelijk uit 17 staatjes.

Herkomst van de naam Catalonië

In alle 17 staatjes werden burchten gebouwd en burchtheren (graven) aangewezen die het gebied bestuurden. Deze structuur onderbouwt ook meteen de tweede theorie van de naamgeving van Catalunya: in het ‘Hooglatijn’ (de taal van de edelen) is een burchtheer Castellanus. Het Catalaans is afgeleid van het ‘Volkslatijn’; in die taal wordt Castellanus, Castla of Catla.  Catalonië is dan dus het land van de burchtheren.

In de loop van de 9^e eeuw verwierven de staatjes steeds meer onafhankelijkheid. Hoewel de Karolische vorst zich het recht voorbehield om erfopvolgers aan te wijzen, regelden de graven dat steeds vaker onderling. Vooral de graven van Barcelona verkregen langzaam maar zeker steeds meer macht, waarbij Wilfried de Harige een centrale rol speelt.

Wilfried de Harige

Graaf ”Wilfried de Harige” (Guifré el Pélos)  verkrijgt van de heersers van het Frankische Rijk, het recht van erfopvolging. Hij verenigt steeds meer staatjes in ‘de Mark’, waardoor hij als de grondlegger van de Catalaanse staat wordt beschouwd.  Hij is ook de grondlegger van de ‘Berenguerdynastie.  Graven uit deze dynastie zouden over Catalonië heersen tot het huwelijk van Ferdinand van Aragon en Isabella van Castillië (1469).

Catalaanse vlag
Catalonië heeft volgens een geliefde legende ook zijn vlag te danken aan Wilfried de harige. Ondanks dat de Moren waren teruggedrongen, pleegden zij nog regelmatig aanvallen op Catalaans grondgebied uit. Tijdens een van die aanvallen raakte Wilfried dodelijk gewond. Koning Karel de Kale bezocht hem, doopte zijn vingers in zijn bloedende wonden, en haalde die over een goudkleurig schild en hij maakte zo vier rode strepen. Dit moesten de kleuren van de vlag en het wapenschild worden.

Ook onder de opvolgers van Wilfried, ging de eenwording van Catalonië door. Alleen het graafschap Urgell is nog lange tijd onafhankelijk gebleven. Andorra is hiervan nog een overblijfsel. Het is een restant van het toen grotere graafschap Urgell.

terug naar boven

De Graven van Barcelona

Rond het jaar 1000 was de eenwording zover gevorderd dat de graaf Borrel II Catalonië helemaal zelfstandig verklaart. Tot dan toe waren de Catalaanse graafschappen formeel nog vazalstaten van het Frankische rijk dat in zijn nadagen verkeerde. Borrel verklaarde Catalonië onafhankelijk omdat hij van Hugo Capet (de eerste koning van het koninkrijk Frankrijk) geen ondersteuning kreeg bij het verslaan van een nieuwe aanval van de Moren/Saracenen.

Tussen 1000 en 1200 regeerden verschillende graven met de naam Berenguer over Catalonië. Zij zijn dus de naamgever van de Dynastie die dus al met Wilfried de Harige is begonnen. Onder hen breidde het grondgebied zich uit en kwamen ook Lleida en Tortossa erbij.

De Kroon van Aragon

Ramon Berenguer IV trouwde in 1151 met Petronella van Aragon. Door deze huwelijksplanning ontstond de staat Catalonië/Aragon. De Graven van Barcelona waren vanaf dan ook koning van Aragon. In de daarop volgende jaren vielen vervolgens Valencia, delen van de Provence in Frankrijk, de Balearen, delen van Italië en (slechts enkele jaren) het gebied rond Athene onder het rijk dat in de volgende eeuwen steeds machtiger werd.  Catalonië was nu een machtige, grote en welvarende staat. Dit gegeven leidde in 1469 tot het huwelijk van Ferdinand van Aragon met Isabella van Castilië.

Eenwording van Spanje

Met het huwelijk van Ferdinand en Isabella, begint de geschiedenis van het huidige Spanje. Isabella heerste namelijk over Castilië; dat is zo’n beetje heel Spanje buiten Catalonië en Aragon. Door hun huwelijk heersten zij dus over het hele huidige Spaanse grondgebied, hoewel het officieel twee aparte monarchieën bleven. Isabella en Ferdinand werden de Katholieke koningen genoemd. Onder hun leiding werden de Moren definitief verslagen en werden ook de Joden vervolgd.  De ‘Reconquista’ (het herstel van de christelijke macht) was hiermee een feit.

De macht binnen het gezamenlijk rijk verschuift in de decennia daarop wel steeds meer naar Castilië. Hierdoor werd Catalonië steeds onbelangrijker, armer en afhankelijker.

Door huwelijkspolitiek van Ferdinand en Isabella, trouwden hun kinderen met erfopvolgers van andere grote koningshuizen. Hierdoor werd Spanje ook een onderdeel van het grote Habsburgse rijk, dat zijn oorsprong in Oostenrijk heeft.

terug naar boven

De Habsburgers

De Habsburgse kleinzoon van Ferdinand en Isabella (koning Karel I), erfde het hele gebied, dat formeel nog steeds uit twee koninkrijken bestond.  Vanwege de verschoven machtsverhouding  van Catalonië naar Castilië,  kondigde Karel I in 1516 de volledige eenwording van het Spaanse koningsrijk aan.

Verlies van onafhankelijkheid

Met deze eenwording houdt Catalonië op te bestaan als zelfstandige natie. Hoewel Spanje vanaf toen één natie was, behield Aragon/Catalonië wel eigen rechten en voorrechten. Alle koningen die vanaf de unificatie gekroond werden, moesten een eed uitspreken waarin ze die rechten zouden eerbiedigen.  Dit zijn de zogenaamde ‘fueros’. Tot aan 1714 hield elke koning zich aan deze ‘fueros’.

Karel I of Karel V?
De Spaanse koning Karel I kennen wij vooral als Keizer Karel V. Als telg uit het Habsburgse geslacht, heerste de in Gent geboren vorst namelijk over de Nederlanden en andere Bourgondische erflanden.

In 1516 erfde hij Castilië/Aragon en later ook het Heilige Roomse Rijk en andere delen van Europa. Hoewel zijn ‘Rijk’ een groot deel van Europa betrof – en ook gebieden in Azië en Amerika – was het keizerrijk eigenlijk  een personele unie; De landen werden feitelijk geregeerd door lokale edelen.

Dertigjarige oorlog (1618-1648)

Ruim een eeuw na de  eenwording, dient zich de eerste serieuze opstand van de Catalanen tegen de Castiliaanse overheersing aan. Als onderdeel van het Spaanse rijk, raakt Catalonië namelijk betrokken bij de dertigjarige oorlog. Deze grootschalige oorlog wordt, grofweg gezegd, gevoerd tussen het katholieke Habsburgse rijk en verschillende protestantse mogendheden.

Een onderdeel van die oorlog was de strijd van de Spaanse koning Filips IV met Frankrijk en die strijd vond regelmatig op Catalaans grondgebied plaats, wat tot grote onvrede leidt bij de (boeren)bevolking.

De eerste Catalaanse opstand 1640

De boerenbevolking van Catalonië had erg te lijden onder de gevechten. Enkele dorpen weigerden daarom in 1640 nog langer Spaanse soldaten toe te laten op hun grondgebied. Dat leidde vervolgens weer tot represailles van de Spaanse heersers. Dat leidde weer tot een grote opstand in Barcelona in de maand juni van 1640, tijdens het feest van Corpus Christi. Het verhaal gaat dat tijdens die opstand de boeren, (maaiers) hun sikkels verhieven en leuzen voor een onafhankelijk Catalonië scandeerden. Tijdens deze opstand is ook het volkslied van Catalonië ontstaan.

Catalonië sluit zich vervolgens in 1641 aan bij de Franse Kroon, maar werd een paar jaar later toch weer terugveroverd door Spanje.

Ontstaan van het volkslied van Catalonië
in het jaar van de opstand (1640) is ook het huidige volkslied ontstaan; Els Segadors. De protestbeweging maakte een nieuwe tekst op een al bestaande melodie. zoals ook met het Nederlandse volkslied is gebeurd. De nieuwe tekst spoorde de landarbeiders, de maaiers, aan om zich bij de opstand aan te sluiten. In het Catalaans is ‘De Maaiers, Els Segadors’. Een sikkel is een falç. De bekendste regel van het lied luidt:

‘Bon cop de falç, defensors de la terra!’ (Goede zwaai met de sikkel, verdedigers van het land!)

In het kort komt het lied er op neer dat men alert moet zijn en de sikkels scherp moet houden voor als er weer een nieuwe opstand moet komen om de Catalaanse belangen te verdedigen, zoals in juni 1640

Volkslied met de tekst. (YouTube)

Westfaalse vrede en de Frans-Spaanse oorlog

In 1648 werd in het Duitse Münster en Osnabrück de Westfaalse Vrede getekend. Hiermee kwam niet alleen een formeel eind aan de tachtigjarige oorlog tussen de Nederlanden en Spanje, maar ook aan de vele oorlogen die gezamenlijk de dertigjarige oorlog vormden. Frankrijk kwam daarbij als grote winnaar uit de bus. Ook de positie van Catalonië kwam in dat verdrag aan de orde. Hoewel het gebied wel weer onder Spaans gezag viel, werden er ook  bepalingen opgenomen dat Catalonië een zekere mate van zelfstandigheid zou behouden.

Vrede van de Pyreneeën

In de praktijk kwam van die zelfstandigheid weinig terecht omdat direct na de 30-jarige oorlog de strijd tussen Frankrijk en Spanje gewoon doorging. Catalonië bleef daarom strijden voor onafhankelijkheid. Bij het einde van die oorlog (met de Vrede van de Pyreneeën in 1659) verloor Catalonië de Catalaanse gebieden in Zuid-Frankrijk. (Roussilion). Tot op de dag van vandaag zie je echter nog veel Catalaanse invloeden in die streek en wordt er ook nog steeds door sommigen Catalaans gesproken.

De Catalanen kregen dus niet hun zelfstandigheid, maar ze hadden ondanks alles nog steeds een zekere mate van zelfbeschikking. Deels door hun strijd, maar ook  nog deels vanuit de ontstaansgeschiedenis van Spanje met de twee koninkrijken (Castilië en Aragon-Catalonië) die in 1469 waren samengevoegd, maar waarin nog steeds twee wetssystemen zichtbaar waren en de zogenaamde ‘fueros’ voor zekere voorrechten zorgden. Dat veranderde drastisch aan het einde van de Successieoorlog (1701-1713)

terug naar boven

Successieoorlog (verlies van de onafhankelijkheid)

Habsburgers vs Bourbons

In het jaar 1700 overleed de Spaanse koning Karel II kinderloos. Hij had Filips van Anjou aangewezen als opvolger. Filips hoorde bij het huis Bourbon; het koningshuis van Frankrijk. In het testament van Karel II was echter ook bepaald dat de koningshuizen van Frankrijk en Spanje nooit verenigd mochten worden, en dat Filips dus alleen koning van Spanje zou zijn.

Lodewijk XIV van Frankrijk was het daar niet mee eens en stelde alles in het werk om wél een verbinding van de Kroon te realiseren. Zo’n grote Frans-Spaanse unie zou het machtsevenwicht in Europa echter drastisch verstoren.
Engeland, De Republiek van de Zeven verenigde Nederlanden, Pruisen en een aantal andere Duitse vorstendommen wilden dat voorkomen. In Den Haag sloten zijn een Alliantie met de Habsburgse keizer Leopold I die ook aanspraken maakte op de troon voor zijn zoon Karel VI, en zo begon opnieuw een oorlog in Europa.

Terwijl de rest van Spanje, een opvolging door Filips van Anjou wilde, streden de Catalanen mee aan de zijde van de Alliantie en wilden zij de Habsburgse Karel VI als opvolger hebben.

Eenzame strijd van de Catalanen

De Catalanen hadden met de Nederlanders (als onderdeel van de Alliantie) dus een medestander in hun strijd. Dit alles veranderde opeens met de dood van Keizer Leopold. Zijn zoon Jozef werd erfopvolger. Hij stierf echter al in 1711 waardoor de andere zoon van Leopold (Karel VI) erfopvolger werd. Als Karel VI naast het Spaanse deel, ook over Oostenrijkse het deel van het Habsburgse rijk zou heersen, ontstond er één groot machtig rijk onder één keizer. Een rijk van Gibraltar tot in Oost Europa.

Zo’n machtig rijk was voor de overige Europese staten een grote bedreiging. Een grotere bedreiging dan een machtig Frankrijk. De steun van de Alliantie in de oorlog ging dus opeens naar Filips van Anjou. Alleen Catalonië bleef de kandidatuur van Karel VI steunen.

Vrede van Utrecht

Uiteindelijk werd de oorlog ten gunste van Frankrijk beslist. Met de Vrede van Utrecht (1713) ontstond een reeks verdragen die moesten zorgen voor een machtsevenwicht in Europa.

Filips van Anjou mocht als Bourbon over Spanje heersen, maar het zou een gescheiden koninkrijk blijven van Frankrijk. De Habsburgers kregen als goedmakertje voor het verlies van Spanje, het huidige België, dat vanaf toen ‘De Oostenrijkse Nederlanden ging heten’. Engeland wilde ook ‘grip’ houden op Europa en mocht de rots Gibraltar in Zuid Spanje bij het Engelse rijk voegen om zo de controle te houden over de scheepvaart op de Middellandse zee.

11 september 1714

De Catalanen bleven echter strijden tegen een overheersing door Filips. Doordat ze echter alleen kwamen te staan, was het een verloren strijd.

Op 11 september 1714 werd de laatste slag bij Barcelona gewonnen door troepen van Filips. Catalonië werd vanaf toen definitief een onderdeel van het Spaanse rijk.

 

 

Beperking van de Catalaanse rechten

De gevolgen van Filips’ overwinning waren groot. De Catalaanse taal werd verboden, De Catalanen mochten geen handel meer drijven en alle rechten die Catalonië nog had op basis van de  gelijkheid van het Castiliaanse en het Aragons/Catalaanse deel van het koninkrijk Spanje, werden afgeschaft.

Al deze maatregelen werden opgenomen in de decreten die ‘Nueva Planta’ werden genoemd. Voor Catalonië betekende dit een periode van teruggang en verval. In de komende eeuw zou het Catalaans bewustzijn ook bijna verdwijnen.

In de loop van de 18^e eeuw trad er wel een versoepeling op en konden ook de Catalanen weer handel drijven met de kolonies in Midden en Zuid-Amerika, net zoals de rest van Spanje. In die tijd zijn zeer veel Catalanen vertrokken om aan de armoe in de eigen streek te ontkomen.

terug naar boven

De Franse oorlog (Onafhankelijkheidsoorlog)

Een kleine eeuw na de Successie-oorlog, ontstond een volgend conflict: De Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1808 – 1814). In Catalonië wordt deze oorlog, de Franse oorlog genoemd omdat het verslaan van Napoleon, voor Catalonië allerminst onafhankelijkheid bracht.

Dos de Mayo

De Spaanse bevolking kwam tegen de overheersing door Napoleon in opstand. De échte oorlog begon op 2 mei (Dos de Mayo) 1808.

Op die datum riep de Burgemeester van het bij Madrid gelegen plaatsje Móstoles op tot een opstand en tot het bevrijden van de Spaanse koning Ferdinand VII die door Napoleon gevangen was gezet.

Wat volgde was een heftige strijd met de Franse troepen waarin veel slachtoffers vielen. Het zou nog tot 1814 duren voordat Spanje zijn onafhankelijkheid weer terug had en Ferdinand VII opnieuw koning van Spanje was. Sinds die tijd was ‘Dos de Mayo’ in Spanje synoniem met de onafhankelijkheidsstrijd van Spanje.

Ferdinand herstelde echter ook zijn absolute macht, vervolgde verschillende groeperingen in Spanje en de economie raakte in het slop.  Catalonië was gedesillusioneerd omdat men nog steeds afhankelijk was van Madrid.

Van 2 mei naar 1 mei
In heel Spanje werden verschillende straten en pleinen vernoemd genoemd naar de opstand van 2 mei 1808 voor het terugkrijgen van de Onafhankelijkheid. Ook in Catalonië. Omdat veel Catalanen zelf weer onafhankelijk wilden zijn van Spanje, werden in Catalonië deze straten allemaal hernoemd. Dit kon uiteraard pas na de dood van Franco in 1975.

In Sitges is bijvoorbeeld de beroemde uitgaansstraat (de straat van de Zonde) hernoemd van het Spaanse ‘Dos de Mayo’ naar het Catalaanse ‘Primer de Maig’ (straat van 1 mei) ; De dag van de Arbeid.

terug naar boven

De Carlisten-oorlogen, hernieuwde strijd om onafhankelijkheid

In 1833 kreeg de wens voor onafhankelijkheid van Catalonië weer een nieuwe impuls. In dat jaar begon in Spanje de eerste van de Carlistische oorlogen. In het kort is dit een strijd tussen het conservatieve, traditionele deel van de bevolking en het meer progressieve deel.

Koning Ferdinand VII had geen mannelijke troonopvolgers verwekt, alleen dochters. Maar volgens de Salische wet die zijn voorvader Filips V na de successieoorlog had ingesteld om Habsburgers voorgoed uit te sluiten van de Spaanse troon, mochten alleen mannelijke opvolgers de Spaanse troon erven.

Pragmatische sanctie

Ferdinand omzeilde deze wet met de zogenaamde ‘Pragmatische Sanctie’ waarin hij bepaalde dat zijn dochter Isabel, koningin van Spanje zou worden. Dit alles speelde in 1830 en in 1833 overleed Ferdinand. Dit betekende dat zijn dochter, die slechts drie jaar was, koningin zou worden van Spanje.

De broer van Ferdinand (Carlos) was het er niet mee eens, en hij riep zich uit tot Koning van Spanje. Hij kreeg de steun van de Katholieke kerk en de conservatieven, die niets van de Pragmatische Sanctie wilden weten.

Hoewel Catalonië sterk antiklerikaal en juist progressief was, vochten de Catalanen mee met de conservatieve Carlisten. Zij zagen er namelijk een mogelijkheid in om weer onafhankelijk te worden van de Spaanse troon.

Politieke chaos en oplevend nationalisme

Met de Carlistenoorlogen brak een lange periode van politieke instabiliteit aan waarin regeringen en koningen snel wisselden en het centrale gezag snel verzwakte.

Politieke en sociale strijd

In Barcelona en in andere Catalaanse steden braken in die tijd geregeld opstanden uit onder arbeiders en anarchisten. Naast de strijd voor onafhankelijkheid, was ook de wens voor betere sociale omstandigheden voor arbeiders een belangrijke reden voor deze onrust.

De industrialisatie was namelijk begonnen en omdat die in Catalonië veel sterker was dan in andere delen van Spanje, waren ook de uitwassen van de industriële revolutie (zoals uitbuiting) hier schrijnender. De centrale regering probeerde de opstanden hard te onderdrukken en het centrale gezag te herstellen. Dit ging vaak gepaard geweld. In 1842 werd Barcelona bijvoorbeeld herhaaldelijk gebombardeerd vanaf het kasteel van Montjuïc.

Stappen naar zelfstandigheid

Omdat de macht van de centrale regering in Madrid steeds verder afnam, zagen de Catalanen weer mogelijkheden voor meer onafhankelijkheid.  Vooraanstaande Catalanen zoals Francesc Gambó en Enric Prat de la Riba, richtten aan het eind van de negentiende eeuw de Lliga Regionalista op.

Men streefde naar een eigen regering, zonder de banden met Madrid helemaal los te snijden.  Catalonië zou volgens dat idee ten opzichte van Spanje staan zoals Hongarije ten opzichte van Oostenrijk stond ten tijde van de Dubbelmonarchie: Onafhankelijkheid binnen verbondenheid.

In 1914 leidde dat tot het oprichten van de Mancomunitat Catalunya (Het Catalaanse gemenebest). Hierin kregen de Catalanen een grote mate van zelfbestuur.

Renaixença

Aan het einde van de 19^e eeuw ontstond door alle vernieuwingen ook weer een nieuw Catalaans bewustzijn; de renaixença, ofwel Renaissance. Ondanks de voortdurende strijd voor (meer) onafhankelijkheid was in de loop van de 19^e eeuw de Catalaanse cultuur en taal namelijk bijna verdwenen. Gedreven door een nieuwe tijdgeest ontplooiden kunstenaars, industriëlen, schrijvers en architecten daarop vele initiatieven om de aandacht voor de Catalaanse taal en literatuur te vergroten.

Modernisme

Omdat in Catalonië dankzij de industrialisatie een rijke bovenlaag was ontstaan,  kregen kunstenaars en schrijvers (Rusiñol, Maragall) en architecten (Gaudí, Puig i Cadafalch, Montaner,  Domenec i Montaner) vele opdrachten van industriëlen. De Catalaanse versie van de Art Nouveau (Modernisme) ontstond en vooral Barcelona barste van de energie en expansiedrift. De rijke industrieel Guell werkte bijvoorbeeld veel samen met Gaudi. Daaraan dankt barcelona nu bouwwerken als het Palau Guell en het Parc Guell.

De planoloog Cerda ontwikkelde in die tijd een revolutionair uitbreidingsplan voor Barcelona om de vele nieuwe inwoners op te vangen. Aan hem dankt Barcelona nu het karakteristieke rastervormige stratenplan in de ‘Eixample’, wat letterlijk ‘uitbreiding’ betekent.

 

terug naar boven

Opmaat naar de Tragische week

Hoewel de periode rond eeuwwisseling voor Catalonië voorspoed en hernieuwd bewustzijn betekende, bleef ook de maatschappelijke onrust bestaan. Deze werd steeds groter omdat er met de toenemende industrialisatie een klasse ontstond van arbeiders die lange dagen maakten, weinig rechten hadden en onder slechte omstandigheden woonden.

In 1893 bijvoorbeeld, plegen anarchisten een bomaanslag op het operahuis ‘El Liceo’ in Barcelona, omdat daar de bourgeoisie samenkwam.

De opstanden die al in de tweede helft van de 19^e eeuw begonnen, bleven dus begin 20^e eeuw bestaan. Barcelona en andere steden werden bolwerken van socialisten, anarchisten en republikeinen.

Omdat de tegengestelde belangen tussen de heersende klasse (kerk en establishment) en links-progressieven steeds groter werden, was er weinig voor nodig om nieuwe opstanden te veroorzaken. De heftigste opstand zou in juli 1909 volgen.

Aanleiding Tragische week

Spanje had zijn belangrijkste koloniën verloren, maar het noorden van Marokko viel nog wel onder de invloedsfeer van Spanje.  Hoewel Marokko óók in verschillende oorlogen probeerde om onafhankelijk te worden, wilde de regering graag invloed houden op de streek en daarom besloten ze om de steden Ceuta en Melilla, te versterken. Deze twee steden hoorden al sinds de 15^e en 16^e eeuw bij Spanje.

Omdat Spanje Ceuta en Mellila onder alle omstandigheden wilde behouden, werden er ook legertroepen gestuurd ter verdediging. Daarvoor had de regering Catalaanse reservisten op het oog. Die konden echter aan uitzending ontkomen door een aanzienlijk bedrag te betalen. Er zou dan een vervanger worden gestuurd. De meeste arme Catalanen konden dat niet betalen of ze weigerden zo’n financiële bijdrage op te brengen. Daarnaast weigerden ze ook hun levens te wagen voor het belang van Madrid.

De verontwaardiging rond deze maatregel was de druppel die de reeds volle emmer van onvrede onder de bevolking, deed overlopen. Men ging de straat op en het Spaanse leger raakte slaags met de arbeiders. Dit had een zeven dagen durend bloedbad  tot gevolg waarin alle frustraties en onvrede tegen het establishment, de overheid en de kerk tot uitbarsting kwamen. Deze opstand wordt de Tragische week of Setmana trágica genoemd.

Rellen en stakingen

Er ontstonden grote stakingen en protestmarsen en rellen en men viel vele kerken en kloosters aan die vervolgens in brand werden gestoken. Er was zelfs sprake van grafschending doordat de meute de lijken van overleden kloosterlingen door de straten sleepten.

Na een week van rellen en onrust, herstelt de overheid de orde. Er waren meer dan 150 doden te betreuren en de politie pakt vele onruststokers op. Enkelen krijgen de doodstraf, vele anderen levenslang.

De Tragische week wordt vaak beschouwd als een aanloop naar de Spaanse Burgeroorlog, bijna dertig jaar later, omdat deze opstand zo duidelijk de tegengestelde belangen blootlegt tussen het establishment en de kerk aan de ene kant, en de progressieve republikeinen aan de andere kant blootlegde.

terug naar boven

Primo de Rivera

Spanje – en daarmee ook Catalonië – bleef onrustig in de eerste decennia van de vorige eeuw. In 1922 stuurde de toenmalige koning Alfons XIII,  generaal Primo de Rivera naar Catalonië om daar de rust weer te herstellen. Dat lukte niet. Sterker; ook in andere delen van Spanje (bijvoorbeeld in Valencia en Santander) braken onlusten uit. Primo de Rivera pleegde daarop – met instemming van koning Alfons – een staatsgreep om de eenheid in het land te bewaren. Hierdoor kreeg hij de feitelijke macht in handen en kon hij een dictatuur vestigen.

Inperking van de Catalaanse rechten

Onder dat regime kreeg Catalonië te maken met een ernstige inperking van rechten en vrijheid. Primo de Rivera maakte in 1925 een einde aan het in 1914 ingestelde Catalaanse gemenebest. Ook verschillende uitingen van Catalanisme, werden toen onderdrukt.

De zuilen van Montjuïc
Primo de Rivera was er ook verantwoordelijk voor de sloop van de zuilen voor Montjuïc. Deze vier zuilen, die verwijzen naar de vier rode strepen op de Catalaanse vlag, zijn daar in 1919 neergezet. Primo de Rivera was deze uiting van Catalanisme natuurlijk een gruwel. Een paar jaar geleden (2011) zijn ze weer opnieuw opgericht

 

Primo de Rivera zou zeven jaar aan de macht blijven. In 1930 was het verzet tegen zijn regime zo wijdverspreid, dat hij vluchtte naar Frankrijk. Er werden daarna verkiezingen uitgeschreven die in 1931 werden gehouden. De uitkomst daarvan was dermate links en republikeins dat koning Alfons (die in feite nog steeds staatshoofd was) naar Italië vluchtte en de monarchie werd opgeheven.

Catalonië onafhankelijk

De nieuwe regering bestond vooral uit socialisten en republikeinen. Deze regering was progressief, antiklerikaal en ze stond een grote mate van vrijheid toe voor de verschillende regio’s.

Francesc Macià

In Catalonië riep kolonel Francesc Macià de “republiek Catalonië uit”, maar wel met de kanttekening dat die binnen de ”Spaanse federatie” viel. Er werd een Catalaanse regering in het leven geroepen (De Generalitat) met Macià aan het hoofd. Hij overleed in 1934. In dat jaar veranderde ook de regering in Madrid van samenstelling. Die werd nu een stuk rechtser en behoudender, wat in heel Spanje weer tot onrust leidde. De opvolger van Macia (Lluís Companys) riep daarop de volledige onafhankelijkheid van Catalonië uit.

Deze vorm van rebellie werd door Madrid meteen onderdrukt en Companys werd gevangen gezet. Bij de verkiezingen van 1936 wonnen de republikeinen echter weer, en Companys werd meteen weer vrijgelaten en de Catalaanse zelfstandigheid werd ook weer hersteld.

De burgeroorlog en Franco

De tegenstellingen tussen het progressieve volksdeel en het behoudende deel  – die al sinds de Carlistische oorlogen geregeld opstanden ontketenden – leidden in Spanje opnieuw weer tot oorlog.

Staatsgreep

Het leger pleegde in 1936 een staatsgreep, waardoor er een heftige burgeroorlog ontstond tussen links en rechts.

De staatsgreep was georganiseerd door Generaal Franco. Hij nam ook meer-en-meer de leiding van alle verschillende rechtse groeperingen tijdens de burgeroorlog en hij wist al die partijen – die tot dan toe zeer verdeeld waren over de te volgen koers – te verenigen. In 1939 werd de oorlog uiteindelijk gewonnen door Franco die daarop alles verbood wat in zijn ogen niet Spaans was.

Onderdrukking en terreur

Catalonië had erg te leiden onder het nieuwe regime, want tegenstanders werden opgepakt en veelal ter dood veroordeeld. Het kasteel van Montjuïc in Barcelona diende in die tijd als gevangenis, martelplaats en executieplaats voor opstandelingen. Hier werd onder andere de president van de Catalaanse republiek,  Lluís Companys, geëxecuteerd.

Daarbij verbood Franco alles wat Catalaans was. Zo mocht de taal in het openbaar niet meer worden gesproken, er mochten geen Catalaanse boeken verspreid worden en de Sardana (een traditionele, Catalaanse volksdans) mocht niet meer gedanst worden.

El Liceu en Camp Nou
In deze zware tijd voor Catalonië, bleven er twee plaatsen waar het Catalaanse gevoel bewaard bleef: Het operahuis El Liceu aan de Ramblas en het voetbalstadion Camp Nou van FC Barcelona. Daarbinnen bleef men Catalaans praten en beide instituten hebben dan ook nog steeds een speciale status in Catalonië. Zo is de leus van FC Barcelona bijvoorbeeld: ”Més que un club” (meer dan een club).

terug naar boven

De dood van Franco

In 1975 overleed Franco. Spanje keerde terug naar de monarchie en werd een modern, democratisch land. Vanaf de jaren zestig was het toerisme al enorm toegenomen en vooral de costa’s hebben daarvan geprofiteerd. In Catalonië werd de Costa Brava bijvoorbeeld populair en ook Sitges had een enorme aantrekkingskracht op buitenlanders.

Hernieuwde wens voor onafhankelijkheid

Na de dood van Franco, werd ook de roep om meer autonomie weer sterker en de nieuwe regering verleende in 1978 Catalonië als eerste regio een grote mate van autonomie. In 1980 werd Jordi Pujol gekozen tot president van Catalonië. Hij oefende deze functie uit tot 2003 en hij werd hét gezicht van de nieuwe Catalaanse identiteit. Overigens viel hij in 2014 behoorlijk van zijn voetstuk toen bleek dat hij op grote schaal de belastingen had ontdoken. Tot die tijd was hij voor veel Catalanen een soort moreel kompas.

Tegenwoordige tijd

Economisch gezien , ging het Catalonië voor de wind. De regio was de grote geldbron voor de Spaanse economie en de in 1992 gehouden Olympische spelen brachten nieuw toerisme waardoor Barcelona nu een van de meest geliefde stedentripjes voor toeristen is. De drukte is nu zelfs zo groot dat verschillende inwoners van Barcelona in opstand komen tegen de vele toeristen die in hun ogen de ziel van de stad kapot maken.

Spaanse invloeden verdrongen

De Catalaanse identiteit is de laatste decennia enorm versterkt. Het Catalaanse volkslied wordt uit volle borst meegezongen en in de straten – zeker in de kleinere plaatsen – hoor je vaker Catalaans dan Spaans spreken en de Sardana wordt enthousiast meegedanst.

Veel aanduidingen zijn tegenwoordig alleen nog in het Catalaans en ook bij de overheid is het soms lastig om formulieren in het Spaans te vinden. Hierdoor is voor de zoveelste keer in de geschiedenis van Catalonië opnieuw sprake van een breed gedragen wens voor onafhankelijkheid.

Referendum voor onafhankelijkheid

Met de opleving van de Catalaanse cultuur en de nog steeds aanwezige economische importantie, blijft ook de wens voor onafhankelijkheid bestaan. Deze wens wordt de laatste jaren steeds sterker, zeker toen de regering van Rajoy die onafhankelijkheid wilde indammen. Hij heeft bijvoorbeeld regelgeving teruggedraaid die tijdens regering van de Socialistische Premier Zapatero in 2006 tot stand was gekomen.

Toen werd een nog grotere autonomie beloofd en in die regelgeving werd ook voor het eerst Catalonië als ‘natie’ binnen Spanje omschreven. Dat was voor de Catalanen van grote symbolische waarde, dus het terugdraaien daarvan door Rajoy heeft veel kwaad bloed gezet bij de voorstanders van onafhankelijkheid.
Door dit repressieve beleid vanuit Madrid, is waarschijnlijk ongeveer de helft van alle Catalanen voor volledige onafhankelijkheid.

De Catalanen wilden in 2014 een referendum organiseren om te peilen of er in Catalonië daadwerkelijk een meerderheid is voor onafhankelijkheid. Oorspronkelijk zou dit in november 2014 gebeuren, maar vanwege juridische kwesties werd dit uitgesteld. Er is een vrijblijvende raadpleging voor in de plaats gekomen, waarin zo’n 80% van de stemmers voor onafhankelijkheid was, maar die uitslag is vertekend omdat vooral de voorstanders zijn gaan stemmen.

Referendum van 2017

In juni 2017 is er door de deelstaatregering van Catalonië een echt referendum georganiseerd op 1 oktober. Dat referendum is gehouden ondanks grote repressie vanuit Madrid, omdat het tegen de grondwet was. Her-en-der heeft dit referendum tot rellen geleid. Een kleine meerderheid bleek uiteindelijk voor onafhankelijkheid te zijn, waarna de regiopresident (Puigdemont) inderdaad de onafhankelijkheid uitriep. Die actie werd meteen gevolgd door ingrijpen vanuit Madrid. Het parlement en het regiobestuur werden ontbonden, en enkele leiders van radicaal seperatistische partijen werden opgepakt, net als enkele ministers. Puigdemont wist naar België te vluchten, waar hij nu nog steeds in ballingschap verblijft.

In 2018 kwam er een nieuwe centrale regering onder leiding van de socialist Pedro Sánchez. In tegenstelling tot Rajoy, bleek Sánchez wel bereid tot onderhandelingen met de deelregering van Catalonië.
De regering van Sánchez kon daarom ook op steun rekenen van Catalaanse partijen, maar omdat zij meer wilden dan Sánchez kon of wilde toezeggen, hebben zij de regering toch laten vallen. In april 2019 zijn er daarom opnieuw verkiezingen geweest. De socialistische partij van Sánchez is daarbij de grootste partij geworden, maar er zal een meerderheid gevonden moeten worden over links of over rechts.

De uitkomsten van die onderhandelingen zullen ook de mate van zelfstandigheid van Catalonië in de toekomst bepalen. In het najaar bleek echter dat Sánchez er niet in geslaagd is om een nieuwe coalitie te vormen waardoor er weer nieuwe verkiezingen zijn uitgeschreven die op 10 november gepland zijn.

Veroordeling van de Catalaanse leiders

De Catalaanse leiders die in 2017 zijn opgepakt na het referendum opgesloten in Madrid. Zij hebben daar al die tijd in voorarrest gezeten en zijn in oktober 2019 veroordeeld tot celstraffen tussen de 9 en 13 jaar. Ook is er een vernieuwd Europees arrestatiebevel uitgevaardigd tegen de voormalige leider Puigdemont die nog steeds in België verblijft.

Dit alles heeft bij de groep Catalanen die onafhankelijkheid nastreven, tot grote woede geleid waarna er grootschalige protesten en blokkades van wegen, spoorwegen en de luchthaven El Prat volgde. Het is op dit moment nog onduidelijk wat de gevolgen van deze onrust zal zijn op de verkiezingen van november 2019

 

terug naar boven